Wprowadzenie: Zrozumienie Bożej wolności

Jak wolny jest Bóg? Czy Bóg może wszystko, czy też istnieją granice tego, czego może dokonać nawet wszechpotężna istota? Pytania te leżą w centrum dyskusji na temat boskiej wszechmocy i roli Boga w stworzeniu. W tym artykule zbadamy, co oznacza dla Boga wszechmoc, jakie są logiczne granice tej mocy oraz jak Boża wolność wpływa na stworzenie i doskonałość moralną.

Co oznacza Boska wszechmoc?

Kiedy mówimy o boskiej wszechmocy, mamy na myśli Bożą zdolność do czynienia wszystkiego. Jednak ta moc nie jest nieograniczona. Standardowe zrozumienie jest takie, że Bóg może zrobić wszystko, co jest logicznie możliwe. Oznacza to, że Bóg nie może dokonywać działań, które są z natury sprzeczne, jak stworzenie „żonatego kawalera” czy „kwadratowego koła”. Takie pojęcia nie są rzeczywistymi „rzeczami”, ale raczej kombinacjami słów, które są wewnętrznie sprzeczne.
To prowadzi nas do powszechnego eksperymentu myślowego: czy Bóg może stworzyć kamień tak ciężki, że nawet On nie będzie w stanie go unieść? Odpowiedź brzmi: nie, nie ze względu na ograniczenie Bożej mocy, ale dlatego, że samo pytanie jest bezsensowne. To jakby zapytać, czy Bóg może sprawić, że 2+2 będzie równe 5 – jest to sprzeczne z logiką.

Wolność tworzenia: czy Bóg mógł zdecydować, że nie będzie tworzyć?

Ważnym aspektem Bożej wolności jest kwestia stworzenia. Czy Bóg mógł w ogóle nie tworzyć wszechświata? Według tradycyjnych poglądów judeochrześcijańskich akt stworzenia był wolnym wyborem Boga. Filozofowie twierdzą, że można sobie wyobrazić świat, w którym istnieje tylko Bóg, bez żadnego stworzenia – bez przestrzeni, bez czasu, bez niczego zewnętrznego wobec Boga. Ta wyobrażalna rzeczywistość sugeruje, że Bóg nie był zobowiązany do stworzenia czegokolwiek.
Co więcej, wolność Boga rozciąga się poza ten wszechświat. Może istnieć wiele światów lub wszechświatów, których Bóg zdecydował się nie tworzyć. Bóg, będąc nieskończony, mógł powołać do istnienia niezliczoną ilość innych rzeczywistości. Wolność tworzenia – lub nie – podkreśla nieograniczony zakres mocy Boga, ograniczony jedynie tym, co jest logicznie spójne.

Bóg i doskonałość moralna

Innym obszarem, w którym często kwestionuje się wolność Boga, jest natura doskonałości moralnej. Czy Bóg mógłby zgrzeszyć? Odpowiedź brzmi: nie, i nie dlatego, że Bogu brakuje mocy, aby to zrobić. Raczej koncepcja grzeszącego moralnie doskonałego Boga jest sprzeczna. Jeśli Bóg jest z definicji doskonale dobry, koncepcja Boga dopuszczającego się zła jest równie bezsensowna, jak koncepcja „żonatego kawalera”. Istota Boga obejmuje doskonałość moralną, a grzech pogwałciłby tę naturę.
Jak wyjaśnił filozof Anzelm, Bóg jest „największą z możliwych istot”. Istota, która nie jest moralnie doskonała, nie byłaby godna czci. Aby zatem być Bogiem, trzeba posiadać absolutną doskonałość moralną. Jeśli weźmiemy pod uwagę hipotetyczną potężną istotę, która jest moralnie wadliwa, podziwialibyśmy ją, ale nie czcilibyśmy jej jako Boga. Zatem kult jest zarezerwowany dla istoty, która jest nie tylko potężna, ale także doskonała moralnie.

Wolność i kult

Prowadzi to do punktu krytycznego: godność Boga zależy od Jego doskonałości moralnej. Wyobraź sobie istotę posiadającą wielką moc, ale mającą wady moralne. Taka istota mogłaby robić wrażenie, a nawet budzić strach, ale nie budziłaby takiego szacunku i uwielbienia, jakie kojarzymy z Bogiem. W oddawaniu czci nie chodzi tylko o władzę – chodzi o uznanie najwyższego dobra. Istota moralnie niedoskonała, bez względu na to, jak potężna, nie może być uważana za Boga.
Zatem niezdolność Boga do grzechu nie jest ograniczeniem w tradycyjnym sensie. Jest wyrazem Jego doskonałości. Tak jak Bóg nie może tworzyć sprzeczności w logice, tak nie może pogwałcić swojej doskonałej natury, czyniąc zło.

Czy istnieją inne granice Bożej wolności?

Czy poza logiką i doskonałością moralną są jeszcze inne rzeczy, których Bóg nie może zrobić? Co ciekawe, istnieją. Jedno z najbardziej dających do myślenia ograniczeń Bożej wolności wiąże się z tak zwaną „wiedzą średnią”. Wiedza średnia odnosi się do Bożego zrozumienia wszystkich możliwych skutków wolnych wyborów. Na przykład Bóg wie, jak dana osoba zachowałaby się w danej sytuacji, nawet zanim stanie ona przed wyborem.
Te scenariusze alternatywne – hipotetyczne scenariusze „jeśli-to” – są prawdami przypadkowymi. Nie są to prawdy konieczne jak fakty matematyczne i są niezależne od woli Bożej. Oznacza to, że Bóg nie kontroluje tego, jak ludzie będą swobodnie wybierać w różnych sytuacjach. Bóg wie, jakie będą wybory, ale ich nie determinuje. Stwarza to fascynujące ograniczenie mocy Boga: nie może on nikogo zmusić do dokonania wolnego wyboru, gdyż byłoby to sprzeczne z samą koncepcją wolności.

Wiedza Boga i możliwe światy

Idea wiedzy średniej wprowadza także koncepcję „światów wykonalnych”. Chociaż Bóg może wyobrazić sobie nieskończone możliwe światy, tylko podzbiór tych światów jest „wykonalny”. Oznacza to, że niektóre światy są logicznie możliwe, ale nie mogą istnieć, ponieważ zależą od wolnych wyborów, których istoty by nie dokonały. Na przykład świat, w którym każdy zawsze wybiera to, co właściwe, może być logicznie możliwy, ale może nie być wykonalny, biorąc pod uwagę wolną wolę ludzi.
Decydując się na tworzenie, Bóg wybiera spośród możliwych światów. Nie może narzucić świata, w którym wolne istoty zawsze wybierają dobro, gdyż byłoby to sprzeczne z naturą wolnej woli. To ograniczenie mocy Boga nie umniejsza Jego wszechmocy, lecz zamiast tego respektuje logiczne granice wolności i wyboru.

Implikacje dla roli Boga w świecie

Takie zrozumienie Bożych ograniczeń ma ważne implikacje dla tego, jak postrzegamy istnienie zła i niedoskonałości w świecie. Jeśli Bóg nie jest w stanie stworzyć świata, w którym wszystkie stworzenia zawsze wybierają dobro, wówczas pewien stopień zła może być nieunikniony. Boża decyzja o stworzeniu, pomimo świadomości istnienia grzechu i cierpienia, odzwierciedla szacunek dla wolności Jego stworzeń.
Co więcej, podkreśla Bożą opatrzność — Jego zdolność do prowadzenia świata w kierunku dobrych wyników, nawet gdy pojawia się zło. Wolność Boga nie polega na kontrolowaniu każdego działania, ale na umożliwieniu Jego stworzeniu korzystania z wolnej woli w granicach logiki i moralności.

Wniosek: złożoność Boskiej wolności

Badając Bożą wolność, odkrywamy, że Boża wszechmoc nie oznacza nieograniczonej mocy w uproszczonym sensie. Jest to raczej starannie zdefiniowana koncepcja, która respektuje prawa logiki i istotę doskonałości moralnej. Bóg nie może stwarzać sprzeczności i nie może grzeszyć, ale te „ograniczenia” są w rzeczywistości odzwierciedleniem Jego natury jako największej możliwej istoty.
Wolność Boga oddziałuje także z wolną wolą człowieka, tworząc świat, w którym wybory są realne, a ich wyniki nie są z góry określone na mocy boskiego dekretu. Istnienie alternatywnych światów i możliwych światów pokazuje, że choć moc Boga jest ogromna, działa ona w ramach, które pozwalają na prawdziwą wolność i odpowiedzialność moralną.
Jeśli chcesz zgłębić ten temat, możesz dowiedzieć się więcej, oglądając ten link do filmu .